Türk Vitray Tarihi
Anadolu uygarlıklarından elde edilen cam işçiliğinin en seçkin örnekleri günümüzde “cam”ın tarihi gelişimi konusuna ışık tutmaktadır. Çeşitli model ve formlarda vitray, Selçuklular döneminde geliştirilmiştir. Osmanlı İmparatorluğu döneminde İstanbul’un fethiyle camcılığın merkezi bu kent olmuştur. Çeşm-i bülbül, Beykoz işi bu dönemden günümüze ulaşabilen tekniklerden bazılarıdır.

Anadolu’da camın ilk kez gözboncuğu olarak üretimi İzmir-Görece köyündeki ustalar tarafından gerçekleştirilmiştir. Anadolu’nun her tarafında temelinde nazar inancı olan cam boncukları görmek mümkündür. Nazarlık yoluyla canlı veya nesneye yönelen bakışların dikkatinin başka bir nesneye yöneleceğine inanılır. Bu nedenle nazar boncuğundan yapılan nazarlıklar canlının veya nesnenin görünen bir yerine takılır.

Cam süsleme sanatı; Vitray Önceleri hep büyük mimari yapılarda rastlardık bu süsleme sanatına. Çok özel ve o büyük yapılara dair birşeydi sanki, onlara özeldi. Camilerin pencerelerindeki o rengarenk camlardı bize göz kırpan, baktıran. Veya önemli bir mekanın paravanıydı, tablosuydu, aynasıydı…

Size neler çağrıştırıyor pek de bilinmez ama hep geçmiştir nedense aklınıza gelen, öyle değil mi? Cam süsleme (Vitray) sanatının gelişimi Cam süsleme sanatı, çok eski zamanlardan beri bilinmektedir. Antik Çağ’a kadar bu sanat kullanılıyordu. Cam süsleme sanatı aslen Doğu Akdeniz’den gelmektedir. O zamanlarda da cam üretimi yapılıyordu. Kalın ve küçük boyuttaki camlar, mermerler, bronzlar ve küçük cam parçaları ile birlikte bu sanat ortaya çıktı. En eski boyalı vitray örnekleri 9. ve 10.yy’da bulunmuştur. Daha sonra vitray gotik mimarlığının yayılmasına koşut bir gelişme göstermiştir. 1260 yıllarında yeni bir dönem başladı. Bu tarihte vitray çok canlı ancak ışığı daha az geçiren renklerden yapılıyordu.

Osmanlı Devleti de yapılarında Cam süsleme sanatını kullanmıştır. Cami, konak, saray, türbelerde vs. Rastlamak mümkündür. Özellikle bu yapıların tepelerinde görülen camlarda birleştirici madde olarak alçı kullanılmıştır. Topkapı Sarayı, Şehzade Türbesi, Süleymaniye Camii, Yeni Cami bunlara örnek olarak gösterilebilir. Günümüzde vitray giderek önem kazanmış, özellikle iç mimarlıkta daha çok kullanılmaya başlanmıştır.

Cam süsleme(Vitray) teknikleri Cam süsleme sanatında uygulanan 5 teknik var: Mozaik vitray:

Mozaik vitrayın yapımı için gerekli olan malzemeler; beyaz cam materyalleri, transparan cam vitray boyası, siyah cam vitray boyası, fırça, siyah kontur, 40*30* mat cam 40*30 ebatlarında olan camın mat tarafına siyah konturla eskiz çizilir, çizilen eskizin içi fırça yardımı ile transparan cam vitray boyası ile boyanır. Boyanan bölgelere camlar serpiştirilir ve kurumaya bırakılır. Kuruduktan sonra eskiz siyah cam vitray boyasıyla boyanır. Bir süre daha kuruduktan sonra çerçeve yapılır.

Macunlu vitray: Macunlu vitrayın yapımı için gerekli olan malzemeler; yapılacak yerin ebadı kadar cam alınır, selülozik vernik, selülozik tiner, renkli camlar, elmas, macun, ispirtolu kalem, pense ve silikon Öncelikle eskiz çizilir ve renklendirilir. Eskiz camın altına yerleştirilir. Rengine göre cam alınır, eskizin üzerinde çizilir, sonra elmas yardımı ile cam çizilen yerden kesilir. Fazla parçalar pense ile alınır ve kesilen cam yerine koyulur. Bütün parçalar bu şekilde kesildikten sonra renkli camlar selülozik vernikle camdaki yerlerine yapıştırılır. Bu işlem de bittikten sonra camların araları macun ile doldurulur. Macun kuruduktan sonra selülozik tinerle silinir. Biten cam yapılan yere silikonla yapıştırılır. Renkli camlar bu iki camın arasında kalır.

Kurşunlu vitray: Kurşunlu vitrayın yapımı için gerekli olan malzemeler; renkli camlar, elmas, ispirtolu kalem, pense, havya, kurşun, pamuk, lehim, selülozik tiner Öncelikle eskiz çizilir ve renklendirilir. Çizilen eskiz masa üstünde sabitleştirilir, bir köşesi iki kurşunla havya yardımı ile lehim yapılır. Rengine göre camlar alınır, eskizin üzerinde çizilir, sonra elmas yardımı ile cam çizilen yerden 1,5 mm dıştan kesilir. Fazla parçalar pense ile alınır ve cam kurşuna yerleştirilir. Açıkta kalan kısmı da kurşunla birleştirilip lehim yapılır. Lehim yapılan yer pamuk yardımıyla silinir. Işlem bu şekilde devam eder. Biten cam selülozik tinerle silinir ve yapılan yere yapıştırılır.

Boyalı vitray: Boyalı vitray için gerekli olan malzemeler; cam vitray boyaları, fırça, kontür Eskiz çizilir ve renklendirilir. Eskiz camın altına yerleştirilir ve kontür ile çizilir. Daha sonra oluşturulan renkler boyanır ve işlem biter. Boyalı vitrayın başka bir tekniği de var. Yukarıdaki malzemeler aynen kullanılıyor. Ancak cam vitray boyası yerine fuxy cam vitray boyası ve leitz (şeffaf dosya)… Eskiz çizilir ve renklendirilir. Çizilen eskizin üzerine leitz yerleştirilir. Kontürle eskiz üzerinden geçilir. Kuruduktan sonra fuxy boya ile renklendirilir. 4-5 saat kuruduktan sonra eskiz leitz üzerinden çıkartılır. Istenilen yere yapıştırılır.

Tifani: Tifani’nin yapımı için gerekli olan malzemeler; renkli camlar, elmas, ispirtolu kalem, pense, havya, bakır folyo, lehim Eskiz çizilir ve renklendirilir. Çizilen eskiz sabitleştirilir. Rengine göre camlar alınır, eskizin üzerinde çizilir, sonra elmas yardımıyla cam çizilen yerden kesilir. Fazla parçalar pense ile alınır. Camın kenarları bakır folyo ile kaplanır. Bütün parçalar bittikten sonra camlar birbirine havya yardımıyla lehimlenir. Biten cam papılan yere yapıştırılır.

Kaynak: showtvnet.com

Kum ve Toprağın ham yapısından sonra çeşitli ısıl işlemler uygulanarak dekorsuz olarak elde edilen sırlanmış fırınlanmış camsı düz yapılı, Camın Seramiğin Porselenin Dekorlanması Süslerle Bezenmesi aslında tamamında aynı prensiplerle yapılmaktadır.  Bunlar kısaca;

1. Lak adı verilen transfer solüsyonları üzerine serigrafi yöntemiyle basılmış, suda basıldıkları kağıt üzerinden çözülen çıkartmaların cam biblolar, cam vazolar, cam bardak ve küllükler, seramik kupa, seramik fincan veya porselen tabak porselen çorbalık ve değişik porselen takımlar, duvar tabakları üzerine altlarında hava kalmaması kaydıyla yapıştırılması ve sonrada fırında pişirilerek yukarıdaki ürünlerin içerlerine işlemelerini sağlamak suretiyle
2. Altın Yaldız, Platin ve değişik renklere sahip boyaların, fırça yardımıyla, turnet üzerinde döndürülen cam bardaklar, cam vazolar cam biblolar, cam kupalar, cam süs eşyaları ve küllükler, seramik kupa, seramik fincan veya porselen tabak porselen çorbalık ve değişik porselen takımlar, duvar tabakları üzerine sürülerek bu boya ve değerli madenlerin fırınlama esnasında ürünlerin içlerine nüfuz etmelerini sağlayarak
3. Özellikle Camdan bardakların, porselen duvar tabakları ve çay tabaklarının; yuvarlak yapıdaki seramik porselen ve cam üzerine; aynen kaşe basar gibi ıstampa tabir edilen kaliteli kauçuk malzemeden ekipmanla, altın yaldız, platin ve boya türevlerinin nakşedilmesi ve bunların fırında pişirilerek ürünlerin içerlerine nüfuz etmelerini sağlayarak
4. Cam Seramik ve Porselenden mamul; cam bardaklar, cam vazolar cam biblolar, cam kupalar, cam süs eşyaları ve küllükler, seramik kupa, seramik fincan veya porselen tabak porselen çorbalık ve değişik porselen takımlar, duvar tabakları üzerine fırça ile değişik el dekorlarının, tek tek elde yapılarak (yaprak yaprak, çiçek çiçek, desen desen) nakşedilmesi dekorlanmasının sağlanmasıdır
5. Sadece cam vazolar, cam şekerlikler, cam bardaklar, cam sehpa takımları ve küllükler, camdan biblolar için kısacası sadece camdan üretilmiş hediyelik eşyalara uygulanabilen; özel kesici makinalarla ürünlerin üzerlerine kuvvetli kesici bıçaklarla desenlerin oyularak yapılması
6. Sadece cam vazolar, cam şekerlikler, cam bardaklar, cam sehpa takımları ve küllükler, camdan biblolar için kısacası sadece camdan üretilmiş hediyelik eşyalara uygulanabilen; özel makinalarla ürünlerin üzerlerine kuvvetli püskürtücü makinalarla basınçlı hava yardımıyla aşındırıcı kumlarla desenler yapılması (bu desenler yine yapışkanlı özel desenli etiketlerin ürünler üzerine yapıştırılarak kalan bölgelerin kumla aşındırılması suretiyle olmaktadır)
7. Ayrıca yukarıdaki dekorlama yöntemlerinden tamamıyla ayrı bir dal olarak(sadece seramik ve porselen ürünlerine yapılabilen); henüz kilin ilk fırınlanmasından sonra pişmiş bisküvit halindeyken üzerlerine değişik renkli sırlar sürülerek yapılan özgün dekorlama (Bakınız …. Seramik Dekorlama Süsleme)

teknikleri şeklindedir…